صبح صادق ندمد
تا شب یلدا نرود
دی ماه در ایران کهن ، چهار جشن را دربر داشت، نخستین روز دی ماه و
روزهای هشتم و پانزدهم
و بیست و سوم ، سه روزی که نام ماه و نام روز یکی بود.
امروز از
این چهار جشن تنها شب نخستین روز دی ماه ، شب یلدا را جشن میگیرند.
یعنی آخرین شب
پاییز ، نخستین شب زمستان ، پایان قوس ، آغاز جدی و بلندترین شب سال.
واژه یلدا سریانی و به معنای ولادت است. ولادت خورشید ( مهر، میترا) و
رومیان آن را ناتالیس
انویکتوس یعنی روز تولد ( مهر) شکست ناپذیر نامند.
بنابر باور پیشینیان ، در پایان این شب بلند، که اهریمنی و نامبارکش
می دانستند و میدانند ،
تاریکی شکست می خورد. روشنایی پیروز و خورشید زاده می
شود و روزها رو به بلندی می نهد
« نام این روز میلاد اکبر است،مقصود از آن انقلاب
زمستانی است.گویند در این روز نور از حد نقصان
به حد زیادت خارج می شود. و آدمیان
نشو ونمو آغاز می کنند و "پری" ها به ذبول و فنا روی می آورند.
زایش خورشید و آغاز دی را ، آیینها و فرهنگهای بسیاری از سرزمینهای
کهن آغاز سال قرار دادند به
شگون روزی که خورشید از چنگ شبهای اهریمنی نجات می
یافت و روزی مقدس برای مهرپرستان بود.
از مقاله ها و پژوهشهای فراوانی که درباره شب یلدا شده ، در لغت نامه
دهخدا ، چکیده ای از برهان قاطع
حواشی علامه قزوینی بر آثار الباقیه ،شرح پور
داوود بر یشت ها ، فرهنگ فارسی دکتر معین
آورده اند که:
یلدا لغت سریانی است به معنی میلاد عربی ، و چون شب یلدا را با میلاد
مسیح تطبیق می کرده اند،
از این رو بدین نام، نامیده اند. با ید توجه داشت که جشن
میلاد مسیح روز 25 دسامیر تثبیت شده طبق
تحقیق در اصل جشن ظهور میترا بوده که مسیحیان
در قرن چهارم میلادی آن را روز تولد مسیح قرار
دادند یلدا اول زمستان و شب آخر
پاییز است که بلندترین شبهای سال است، و در آن شب، یا نزدیک بدان
آفتاب به برج
جدی تحویل می کند و قدما آن را سخت شوم و نامبارک می انگاشتند در بیشتر نقاط ایران
در این شب مراسمی انجام میشود.
در ادبیات پارسی شب یلداکنایه از سیاهی و بلندی زلف یار و همچنین روز
هجران را از حیث سیاهی
وبلندی بدان تشبیه میکنند .
روز رویش چو برانداخت نقاب شب زلف
گویی از روی قیامت شب یلدا برخاست
*******************
نظر به روی تو هر بامداد نوروزیست
شب فراق تو هر شب که هست یلداست
یلدا شب عاشقان بیدل است ، یلدا شبیست گیسو فرو هشته به دامان ، یلدا
شب گره زلف یار است:
معاشران گره از زلف یار باز کنید
شبی خوش است بدین قصه اش دراز کنید
یلدا شب بیداریست، شب بلند مهربانی، شب مهرورزان و مهریاران ، شب
مهرگستران و مهرکاران...
میوۀ اصلی شب یلدا گل آتش است، آتش جاودانه، آتش خاموشی ناپذیر عشق،
آتش تابناک مهربانی،
آتش امید، آتش شوق و اشتیاق ، آتش شفق گونۀ شفقت و همۀ میوه
های برگزیدۀ سفرۀ یلدا نماد و
نشانۀ آتش.
باشد که این جشن و آیین ، که در حد نوروز و به روایتی ، خود جشن نوروز
و سال نو بوده به عنوان
گوشه ای از نمودهای فرهنگی و قومی و تاریخی این مرز و بوم
، به دست فراموشی سپرده نشود.
همۀ شبهای غم آبستن روز طرب است
یوسف روز ز چاه شب یلدا آید.
