چارتاقی نویس در دامنۀ ارتفاعات غربی روستای نویس در 17 کیلومتری شمال شرق تفرش و 180 کیلو

 متری جنوب غرب تهران،دربخش خلجستان استان قم جای دارد.با اینکه این روستا از نظر تقسیمات

 کشوری تابع استان قم است،اما از نظر فاصله و ویژگی های اقلیمی و نیز در تداول مردم منسوب به

 تفرش و استان مرکزی است.این بنا که عموم مردم محلی آن را به طور سنتی با نام «چارتاقی/

چارتاق»می شناسند با همین نام وشمارۀ344در فهرست آثار ملی ثبت شده است.

برای رسیدن به این چارتاقی میباید در کیلو متر 25جادۀ ساوه به سلفچگان و پیش از سه راهی تفرش ،

به سوی غرب و راهی که به قاهان میرود،پیچید.پس از طی 22کیلو متر در این راه کوهستانی بسیار 

بکر و زیبا،و پس از بخش قاهان،به روستای کوهستانی و پلکانی مانند نویس خواهیم رسید.نزدیک به

 یک کیلو متر پس از نویس ودر ادامه همین جاده،راه مالرویی در سمت راست جدا می شود که با گذر

 از دره ای نسبتا عمیق و رودخانه ای فصلی که آکنده از درختان بسیار کهنسال است،به نزدیکی 

چارتاقی میرسد.این راه نیز حدود یک کیلو متر طول دارد و علاوه بر شیب تند ،بسیار سنگلاخ است

 و خودروهای سواری به ویژه هنگام بارندگی یا یخبندان امکان عبور از آن را ندارند.

چارتاقی نویس یکی دیگر از نمونه های چارتاقی های منفرد در ایران با شکل متقارن چهار وجهی

 و با قاعده مربع است.بنا از چهار پایه با چهار تاق تشکیل شده که گنبدی به واسطۀ چهار فیلپوش بر

 روی آنها ساخته شده است.

مصالح بنا منحصرا عبارت است از قلوه سنگ و لاشه سنگ های بدون تراش با ملات گچ.

چهار سوی بنا،چشم اندازی باز و بدون هیچگونه در یا پنجره و مانعی است.

گنبد بنا و بخش های وسیعی از پایه ها و تاق ها به مرور زمان تخریب شده اند که در چند سال 

اخیر با دقتی کم باز سازی شده اند.در این بازسازی ،پایه ها و محوطه بنا مستحکم گردیده اند و

 آبراهه کوچکی همراه با دیواری کوتاه برای حفاظت از بنا در فاصلۀ چارتاقی با کوه و نیز در نیمی از

 دو سوی بنا ساخته شده است.

اما از ساخت مجدد گنبد فرو ریخته و فیلپوش ها خودداری شده و چپیره زیر گنبد نه تنها بازسازی نشده

 که تا اندازه ای ناپدید نیز شده است.

در مجموع،بازسازی چارتاقی بیشتر یک عملیات بنایی بوده است تا مرمت یک اثر باستانی با ویژگی ها

 و پیش نیاز های لازم خود.

چارتاقی در دامنۀ دره و در کوهدشتی واقع است که «دشت برزو»نامیده میشود.محوطۀ پیرامون بنا 

را زمین های زراعی و املاک شخصی در بر گرفته که نشانه و شواهدی از وجود آثار و

 سازه های باستانی دیگر در اطراف آن دیده نمی شود.این زمین های کشاورزی که با ایجاد

 دیوارک های کوتاه برای تسطیع زمین به وجود آمده اند ،با آب قناتی مرتفع واقع در کوهستان های 

غربی آبیاری می شوند.

با این که هیچ مراقبتی در محل وجود ندارد،اما محوطه بنا در مقایسه با بسیاری از آثار باستانی،

تمیز و پاکیزه است و نشانه ای از یادگار نوشت ها و زباله ها به دیده نمیآید.و دلیل پاکیزگی در این 

است که پای گردشگران شهرنشین به آنجا باز نشده است.ویژگی های کالبدی و خصوصیات معماری 

و سازه بنا نشان میدهد که هم عصر با دیگر چارتاقی های منفرد ایران است و قدمتی در حدود 2000

سال دارد.بنا را میتوان به اواخر دورۀ پارتی (اشکانی)و به احتمال کمتر به اوایل دورۀ ساسانی منسوب

 کرد.

چارتاقی نویس نیز همچون چارتاقی های منفرد ایران و از جمله چارتاقی مشهور نیاسر ،ملاحظات 

تقویمی و تناسب با نقاط طلوع خورشید به هنگام اعتدالین و نیز انقلاب های تابستانی و زمستانی 

به کار بسته شده است.محور و ساختار بنا و نسبت اندازۀ طول پایه ها به فاصلۀ میان آن ها و زاویه های

 منتج شده از آن با توجه به ارتفاع افق محلی به گونه ای است که در هنگام هایی از سال،پرتو های

 خورشید در راستاهای سنجیده شده ای از بنا می تابند و از روزنه های میان پایه ها دیده می شوند.

در اعتدال بهاری و پاییزی یعنی در نوروز و مهرگان باستانی (آغاز ماه مهر)پرتوهای خورشید بامدادی

در روزنه تشکیل شده میان گوشه هادیده میشود.در حالی که در انقلاب تابستانی نیز پرتوهای خورشید

 بامدادی در روزنه تشکیل شده میان دو گوشۀ دیگر دیده میشود.