استان کرمانشا ه به کردیکرماشان در غرب ایران واقع شدهاست. مرکز این استان شهرکرمانشاه است.
در طی سدههای گوناگون به دلیل جایگاه ویژۀ کرمانشاه، این شهر دارای اهمیت
ویژهای بودهاست.
امروزه نیز از مهمترین شهرهای غرب ایران به شمار میرود.
استان کرمانشاه ناحیهای کوهستانی است که بین فلات ایران و جلگۀ بینالنهرین قرار گرفته و سراسر
آن را قلهها و ارتفاعات سلسه کوههای زاگرس پوشاندهاند و در محدوده این استان به
صورت
مجموعهای از رشتهکوههای موازی پدیدار گشته که دشتهای مرتفع کوهستانی درمیان آنها شکل گرفته
و بستر گذرگاههای مهم زاگرس را به وجود آورده است.
کرمانشاه یکی از باستانی ترین
شهرهای ایران است که گفته میشود توسط طهمورث دیو بند- پادشاه
افسانهای پیشدادیان- ساخته شده است. برخی از مورخین بنای آن را به
بهرام پادشاه ساسانی نسبت
میدهند.کرمانشاه در زمان قباد اول و
انوشیروان ساسانی به اوج عظمت خود رسید. در قرن چهارم یکی
از مورخان اسلامی از کرمانشاه
به عنوان شهری زیبا در میان اشجار و آبهای روان یاد کرده است.
در اوایل حکومت شاه اسماعیل
صفوی سلطان مراد آق قویونلر با 70 هزار نفر کرمانشاه و همدان را
اشغال کرد. صفویه برای
جلوگیری از تجاوز احتمالی امپراطوری عثمانی
این شهر را مورد توجه قرار
داد.در زمان شیخ علیخان زنگنه صدراعظم صفوی، به آبادانی و رونق کرمانشاه افزوده شد ولی در دوره
افشاریه مورد هجوم عثمانیها قرار گرفت. اما نادر شاه
،عثمانیها را عقب راند ولی در اواخر زندگی
نادر شاه، کرمانشاه با محاصره
و تاراج عثمانیها مواجه شد و دستخوش آشوب فراوانی
گردید.
در سال 1267 هجری قمری امامقلی میرزا از طرف ناصرالدین شاه به سرحدات کرمانشاه منصوب شد
و مدت 25 سال در این شهر حکومت کرد و در همین دوره بناهایی را احداث و به یادگار گذاشت.
این
شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف قوای بیگانه
در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران،
خسارات
زیادی دید.
کرمانشاه در دورههای مختلف دارای نامهای مختلفی بوده که معمولاً با تغییر از حکومتی به حکومتی
دیگر صورت میگرفتهاست، در قدیمیترین شکل خود اولین بار در دوران باستان و در
زمان فرمانروایی گوتی ها و کاسی ها کرمانشاه
را با نام الیپی میخوانند و در دوران هخامنشیان
از
کرمانشاه با نامهای کامبادن، کارمیسین، کارمیشین، کرمینشان و غیره
یاد میشود.
پس از اسلام، اعراب نام کرمانشاه را به قرمسین تغییر دادند و در دورههای بعدی کرمانشاه با
نام کرمانشاهان و کرمانشاه خوانده میشد. نام کرمانشاه پس از پیروزی انقلاب 57به
قهرمانشهر
و چندی بعد به باختران تغییر
پیدا کرد؛ ولی از آنجایی که این امر با
اعتراضات گستردهٔ مردم همراه
شد، در نتیجه چندی بعد با تلاشهای اسماعیل ططری و
با تصویب قانونی نام شهر به نام قدیمی خود
تغییر یافت.در مورد نامگذاری کرمانشاه باورهای متفاوتی است، عدهای نام کرمانشاه را به بهرام
چهارم منسوب
میدانند که در سدهٔ سوم تا چهارم میلادی پادشاه شهر کرمان بوده و پس از تأسیس
کرمانشاه این شهر را با نام او میخوانند. عدهای دیگر نام کرمانشاه را
برگرفته شده از اقوام کردی
به نام کرمانج یا
کرمانش میدانند که در این منطقه
زندگی میکنند.
همچنین نام کرمانشاه را برگرفته از سه جزء «کار-مای-سیای» که در سنگ نبشتۀ بیستون به
آن اشاره
شدهاست، دانستهاند که به معنای مکان مقدس مردم ماد است.
کرمانشاه که در میانههای رشته کوه زاگرسقرار دارد به دلیل وضعیت آب و هوایی، کوهستانی بودن
و وجود پناهگاه و غارهای
طبیعی همواره مورد توجه انسانهای عصر سنگ بودهاست و از لحاظ بقایای
سکونتهای پیش از تاریخ، یکی از
مناطق بسیار غنی و مهم در ایران و غرب آسیااست. قدیمیترین آثار
سکونت بشر در
کرمانشاه مربوط به دورهٔ دیرینه سنگی است
که شامل چند تبر دستی سنگی است که
در منطقهٔ گاکیه و غرب هرسین یافت
شدهاست. این آثار دستکم حدود ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند.
آثار مهمی از دوران عصر
سنگ در غارهای کرمانشاه کشف شدهاست که بیشترشان مربوط
به
دورههای میان سنگی و نو سنگی است.
مردم کرمانشاه در دوران باستان بسیاری از نخستینهای تاریخ را به نام خود ثبت کرده اند؛
نخستین انسانهایی که در حدود ۹ هزار سال پیش با گرم شدن زمین غارنشینی را ترک کرده و به
زندگی
یکجانشینی روی آوردهاند ساکنان این بوم بودهاند که نخستین خشت خام را تولید و در ساخت خانه
و صنعت از آن استفاده کردهاند.و نخستین روستای خاورمیانه
در دروان نوسنگی از ۹۸۰۰ ق.م تا ۷۴۰۰
ق.م در این مکان شکل گرفتهاست کرمانشاهیان در
دروان باستان با اختراع سفال نخستین انسانهایی
بودند که رو به فعالیتهای صنعتی آوردند و آثار
زیادی از دوران پیش از تاریخ در کرمانشاه
یافت شدهاست .در هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی
بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و میان رودانی به
داد و ستد و مبادله کالا مبادرت میورزیدند.
حضور بازارهایی در گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از
آن دوره شاهدی بر این مدعا است.
به استناد کتیبههای بابلی و آشوری، ساکنان زاگرساقوام لولویی و گوتی بودند. این مردمان به منظور
حفاظت از این خطه مرتب با بینالنهرینیها در جنگ و ستیز بودهاند که در این امر به پیروزیهای
چشمگیری نیز نایل شدهاند و از آن پس درههای زاگرس قرنها مرکز تمدن و حکومتهای ایرانی
و میانرودانی بودهاست. حضور نقش برجستههای این اقوام در سر پل ذهابکه یکی
از قدیمیترین
نقش برجستههای خاورمیانه محسوب
میشود بیانگر این موضوع است.
