«سمک عیار»یکی از کهنترین نمونه های داستان پردازی در ادب فارسی است.شیوه نگارش داستان چندان دلپذیروخواندنی است که همانندی برای ان در ادبیات فارسی نمی توان یافت.

سمک قهرمان یکتای داستان است وبه مردی وپهلوانی و عیاری ورای وتدبیرو دانش وخرد اوکسی نیست.از ویژگیهای شایسته سمک عفاف وپاک دامنی اوست.هیچگاه یزدان را از یاد نمی برد.درسختیها مناجات میکند واز خداوند یاری می جوید.او مردی دلیر وپر جرات وازموده است،در وفاکردن به عهد خویش از هیچ دشواری نمی هراسدتا «اورا نامی باشد در جوانمردی».

دیگر از عیاران بنام تاریخ ایران زمین ،«یعقوب لیث صفاری"است،اویکی از عیارانی بود که توانست با درایت وکاردانی ولیاقت خود،حکومت مستقلی در ایران تشکیل دهد وخلیفۀ وقت را وادار کند تا دولت اورا به رسمیت بشناسد.این سردار ایرانی هم مانند بسیاری از ایرانیان نسبت به قومیت وتمدن سرزمین خود متعصب بود تا جایی که با وجود گرفتن منشور حکومت از خلیفۀ وقت وزمانی که همۀ ادیبان، شاعران،حکیمان وفیلسوفان ایرانی رساله ها ودیوان اشعار خود را به زبان عربی می نوشتند

یعقوب فرمان داد که هیچکس حق ندارد جز به زبان پارسی اورا مدح کند.از کارهای دیگر این سردار ایرانی این بود که سخن گفتن به زبان پارسی را در دربار خود الزامی کرد واز همینجا است که زبان فارسی دری یعنی زبانی که هم اکنون مردم ایران از ان استفاده می کنند،رسمیت یافت.

بعد از مرگ یعقوب بر اثر بیماری قولنج وشکست برادرش عمرو ودر نهایت انقراض دولت صفاریان چون عیاران همواره در ذهن مردم،به صورت اسطوره باقی ماندند ومردم هم نمی خواستند این اسطوره شکسته شودوهمیشه شکست ناپذیر جلوه کند،به گفتن داستانهایی از عیاران پرداختندودرداستانسرایی خود در بارۀعیاران،غلوکردند تا انها را بیش ازپیش قهرمان جلوه داده وبه این ترتیب حس تفاخر خود را ارضاکنند.

   عیاری ان نظام عقیدتی وتشکیلاتی بسیار کهن ایرانی است که با عرفان کهن ایرانی همواره در پیوند بوده واز دیدگاه اجتماعی بسیار اهمیت دارد.عیاران که بیشتر پیشه ور بودند ودرسرزمین های ستم زده در هر جای جهان به صورت گروه ها ودسته های جنگنده وچریکی بر اربابان وستمگران یورش برده واموال انان را بین بینوایان پخش می کردند.

عیاران سیستانی ازادی واستقلال ایران را با ایستادگی ونبردی دلاورانه به دست اوردند وپایه های یک رنسانس فرهنگی وادبی وعلمی رادر ایران نهادند که در زمان سامانیان به بار نشست.